Problemen op het gebied van milieu en financiën zal leiden tot annuleringen en dat is niet goed voor de gebiedsontwikkeling.
Uit onderzoek gedaan naar de vraag hoeveel annuleringen er nu verwacht worden op het gebied van gebiedsontwikkeling, door de rentestijgingen, hogere bouwkosten en het stikstofprobleem. 50% van de deelnemers verwacht redelijk veel annuleringen. Zo’n 7% verwacht zelfs veel.
‘Gegeven deze omstandigheden wordt bouwen onmogelijk of rendabel. Stijgende rente en stijgende bouwkosten maken projecten onhaalbaar. Stikstof maakt projecten onuitvoerbaar totdat er een oplossing is gevonden. Dat kost (veel) tijd. Het risico van de businesscase wordt te hoog en/of het terugverdienpotentieel komt onder druk.’, aldus een deelnemer. Hij suggereert dat er een financiële stimulans moet komen voor gebiedsontwikkeling. ‘De vraag is of hier een fonds of een bijdrage voor beschikbaar komt.’
84% van de deelnemers verwacht dat de stijging van de bouwkosten een negatief effect heeft op de gebiedsontwikkeling. ‘Projecten zullen niet meer haalbaar blijken voordat er een kentering komt in de ontwikkeling van de bouwkosten. Als ontwikkelaar ben ik nu meer afwachtend met het opstarten van het bouwproces. Dit omdat het financieel niet meer rond te rekenen is. De kans bestaat dat door dit uitstel de duurzaamheidsmaatregelen weer worden verzwaard, hetgeen weer kostenverhogend gaat werken als je over bijvoorbeeld twee of drie jaar alsnog besluit te gaan starten met bouwen.’, aldus een deelnemer.
Ook speelt de rentestijging een grote rol in de vertragingen. 66% van de deelnemers verwacht dat dit ook een negatief effect zal hebben op de gebiedsontwikkelingen. ‘Door de rentestijging zal een deel van de beoogde kopersgroep minder kunnen financieren en worden de woningen voor hen onbetaalbaar. Hierdoor is het ook voor bouwondernemers minder interessant om gaan bouwen’, aldus een deelnemer. ‘Ik denk dat investeerders nu weer sneller hun rendement ergens anders gaan zoeken. Andere investeringen worden interessanter. Daarmee wordt het lastiger investeerders te vinden. Geld lenen is duurder, ontwikkelaars wachten met geld lenen of gaan minder geld lenen.’
Bron: Vastgoedmarkt | Beeld: Gettyimages
Cor van Zadelhoff is het niet eens met de digitalisering en juridisering van de makelarij en noemt het zelfs verschrikkelijk. In de eerste aflevering van het nieuwe seizoen van de Vastgoedmarkt-podcast Jong Geleerd, Oud Gebouwd laat hij weten dat het belangrijk is om een vertrouwensrelatie op te bouwen met klanten. Dit noemt hij zelfs hét belangrijkste.
‘Mijn basis was een vertrouwensrelatie met mijn klanten, makelaar is een vertrouwensberoep. Je kan goud geld verdienen voor de klant. Dan ga je als klant toch niet naar de goedkoopste? Je hebt een huisdokter, een huisadvocaat, een huisdominee en je hebt een huismakelaar’, aldus van Zadelhoff. Hij laat weten dat hij een makelaar als de vertrouwenspersoon van de klant ziet en daarom moet die vertrouwensrelatie simpelweg goed zijn. Hij begrijpt ook niet waarom je eerst een pitch moet houden en dat vervolgens de goedkoopste makelaar de klus krijgt.
Hij noemde het volgende voorbeeld om zijn standpunt te onderbouwen: ‘Kijk naar de spoorwegen, dat ze een Italiaan de opdracht geven om de Fyra-treinen te maken. Ze kennen hem niet, ze weten niet wie het zijn. Een Italiaan staat natuurlijk bekend om zijn integriteit, vraag maar aan Berlusconi, haha. Het is te gek voor woorden. Een vertrouwensrelatie kun je niet pitchen.’
Ook kan van Zadelhoff het niet waarderen dat een makelaar misbruikt kan maken van het vertrouwen in bepaalde situaties. ‘Reken je twee keer te veel en je komt nooit meer binnen. Als je een vaste relatie hebt, heb je ook dingen te beschermen. Je kijkt wel uit dat je een vaste klant teveel rekent’, aldus van Zadelhoff.
‘Als jullie het vertrouwen kunnen krijgen van een paar goeie klanten en die klanten weten: het zijn jonge honden en die rennen voor ons, maar ze belazeren ons niet en zijn compleet transparant, dan kan je een zaak opbouwen. Je hebt dan niet eens meer dan vijf klanten nodig.’ Dit is zijn gouden tip aan de jongere generatie.
Bron: Vastgoedmarkt | Beeld: Vastgoedmarkt
Logistiek: saai of interessant? Ronald van Waals, directeur Noord-Europa van logistiek vastgoedontwikkelaar Logicor, vindt het zeker interessant. Volgens hem speelt er altijd wel wat en zijn dit de belangrijkste trends op dit gebied.
‘Jarenlang is het beleid geweest om zo min mogelijk voorraad te houden om de kosten te beheersen maar (onder andere) sinds er een schip dwars heeft gelegen in het Suezkanaal, ondervindt iedereen hoe fragiel de logistieke keten eigenlijk is. Iemand die bij Bol.com een pakketje bestelt, beseft niet dat dat pakketje al heel lang ergens vandaan onderweg is en echt niet de hele tijd bij PostNL ligt te wachten. Omdat dat vervoer onzeker wordt en kwetsbaar is, zie je dat bedrijven veel meer voorraad moeten gaan aanhouden. Dat betekent een toenemende vraag naar logistieke complexen. Ook de transportroutes kunnen wijzigen en dat kan weer leiden tot andere plekken die interessanter worden’, aldus van Waals.
Reshoring is onder andere het gevolg van de druk in de logistieke keten. Hierbij worden producten dichter bij huis gemaakt en geproduceerd. In het algemeen willen bedrijven niet meer zo afhankelijk zijn van de kwetsbaarheden in de logistieke keten en door dichterbij te gaan produceren kan dit bereikt worden.
Er wordt steeds meer waarde gehecht aan duurzaamheid en dat is ook op het gebied van logistiek om ‘verdozing’ tegen te gaan. Van der Waals: ‘Wat voor gebouwen maak je en welke plek nemen die in in het landschap en de maatschappij? Dat heeft te maken met hoe groen – letterlijk en figuurlijk – duurzaam en goed gelegen het vastgoed is. Goed bereikbaar vanuit stedelijke centra, met toegang tot een zo groot mogelijk arbeidspotentieel zodat het de lokale gemeenschappen kan versterken. De discussie over verdozing begrijp ik heel goed – als het in je achtertuin staat word je daar misschien niet heel gelukkig van, maar ondertussen wil iedereen wel heel graag dat als je online iets bestelt het de volgende dag in de brievenbus ligt. Maar ik denk ook dat je logistieke gebouwen op zo’n manier kan ontwikkelen dat het geen dozen meer zijn.’ Volgens Van der Waals moet de sector de uitdaging oppakken: ‘Logistiek vastgoed is meer dan een doos.’
Bron: Vastgoedmarkt | Beeld: Gettyimages
De ambities van het kabinet om tot en met 2030 in totaal 900.000 nieuwe woningen te bouwen en 1,5 miljoen woningen te duurzaam te maken, lijken realistisch. Het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) is zeker over de ambities van het kabinet en meldt dat de bouw het op dit moment aan kan. Maar blijft dat ook zo?
Het EIB heeft onderzoek gedaan naar de haalbaarheid van deze ambities en hieruit is gebleken dat als de werkgelegenheid in de sector jaarlijks met 1,8 procent groeit en de productiviteit met 1,6 procent groeit, dit te realiseren is.
Tot en met 2024 zijn er 50.000 extra mankrachten nodig. Maar er moeten niet alleen woningen gebouwd worden. De arbeidskrachten moeten ook aan de slag gaan met de verduurzaming. Alleen wordt de zoektocht naar die 50.000 mankrachten wel een probleem en dat komt door de arbeidsmarkt op dit moment krap is.
Zo laat het EIB weten dat de ambities van het kabinet haalbaar zijn, maar dat het tekort aan mankrachten wel voor problemen kan zorgen.
Bron: Vastgoedmarkt.nl | Beeld: Gettyimages
Het 12.700 m2 grootte pand dat uit hoogwaardige kantoorruimte, winkelruimte en een eigen binnentuin bestaat, is verkocht. Aviva Investors is de nieuwe eigenaar van het kantoorgebouw FOZ op de Zuidas in Amsterdam.
Op dit moment is FOZ nog verhuurd aan onder andere Simmons & Simmons, Snowflake en Coolblue. Het pand heeft energielabel A en Breeam In-Use Excellent certificering. Maar zodra het contract afloopt gaat Aviva erin.
De aankoop van FOZ maakt deel uit van de klimaattransitiestrategie van Aviva Investors. Ook maakt het deel uit van het doel om tegen 2040 netto nul koolstofdioxide-emissie te bereiken over het geheel van haar vastgoedportemonnee dat zo’n 47 miljard pond waard is.
DLA Piper was de adviseur van Aviva Investors, waarbij NL asset management namens Aviva Investors verantwoordelijk is voor het asset management van FOZ. Loyens & Loeff en NL real estate | Knight Frank hebben de verkoper geadviseerd.
Bron: Vastgoedmarkt.nl | Beeld: Vastgoedmarkt.nl
Als je tegenwoordig een woning wilt huren moet je rekening houden met de hypotheek, want ja dames en heren, die is flink wat duurder geworden. In een paar maanden tijd is de basisrenten voor verhuurhypotheken met 1 procentpunt gestegen.
Dit is gebleken uit het rapport van hypotheekadviseur Van Bruggen Adviesgroep. Hieruit is gebleken dat de tien-jaarsrente op consumentenhypotheken voor woningen is verdubbeld en dat in een paar maanden tijd.
‘Bij verhuurhypotheken zie je nog geen verdubbeling, maar wel dezelfde absolute stijging’, schrijft Van Bruggen in zijn rapport. Ook laat hij weten dat wie op dit moment een verhuurhypotheek wil afsluiten kan verwachten zo’n 1 procentpunt meer rente te betalen dan in oktober 2021.
Maar niet alleen de kosten van consumentenhypotheken lopen op. Sinds afgelopen zomer stijgen ook de kosten van consumentenleningen en vastgoedleningen stijgen. Dus de rente stijgt en woningprijzen gaan vrolijk mee. De vastgoedmarkt is een dure bedoeling geworden.
Bron: Vastgoedmarkt.nl | Beeld: Gettyimages
Sinds de oorlog hebben meerdere vastgoedadviseurs zich teruggetrokken uit Rusland, maar nu trekken ook grotere partijen zich terug. Vastgoedadviseur Cushman & Wakefield heeft nu ook bekend gemaakt dat ze zich terug zullen trekken uit het oorlogsgebied. Dat betekent dat nu alle internationale vastgoedadviesbureaus uit Rusland zijn vertrokken. Dit is gebleken uit een inventarisatie van Vastgoedmarkt.
Nadat Rusland de oorlog verklaarde aan Oekraïne lieten Knight Frank en Savills gelijk weten dat de bureaus zouden vertrekken. Kort daarna volgde CBRE en JLL, al gaf de laatste aan alleen haar activiteiten voor een groot deel op te schorten. Maar nu vertrekt Cushman & Wakefield ook definitief uit Rusland.
Dat deze adviseurs zijn vertrokken uit het oorlogsgebied betekent niet dat de kantoren daadwerkelijk dicht zijn. ‘Met al die partijen die nu willen vertrekken en onder hun huurcontract uit willen, is er juist nu ontzettend veel werk te doen,’ aldus een bron bij één van de vastgoedadviseurs.
Maar niet alleen om die reden blijven de bureaus open. De bedrijven hebben namelijk nog steeds lokaal personeel en die willen ze aan het werk houden. Daarom hebben de verschillende bedrijven ervoor gekozen om de Russische afdelingen te verkopen aan de lokale leiding.
Het vertrek van deze bedrijven is niet definitief. De vastgoedadvieskantoren hebben nog steeds het eerste recht van terugkopen, als de situatie in Rusland verbeterd. Maar dat zou nog wel eens jaren kunnen duren.
Bron: Vastgoedmarkt.nl | Beeld: Gettyimages
De Europese Unie dwingt beleggers de nieuwe en strikte wetgeving te volgen, waarin de EU beleggers dwingt volledige transparantie over de duurzaamheid van hun vastgoedfondsen. Maar de lat ligt hoog. Hoger dan de Nederlandse regels.
De SFDR is er sinds maart 2021 en eist dat onder andere pensioenfondsen, beleggingsinstellingen en banken verslagleggen over hun duurzaamheid. Daarnaast geldt het EU-Taxonomy handboek sinds januari 2022. In dit handboek staat beschreven waaraan nieuwbouw, aankoop en renovatie moet voldoen om de titel: duurzaam te mogen dragen. Een gebouw krijgt pas deze titel als het een energielabel A of beter heeft.
‘Een belangrijke rol in de verduurzaming van Nederland is weggelegd voor investeerders in vastgoedfondsen. Zij kiezen graag voor een groene bestemming voor hun geld, maar het is niet altijd makkelijk om te bepalen hoe duurzaam het echt is,’ vertelt head of Sustainability, Arjan van Eijk, bij Colliers.
De invoering van SFDR betekent meer transparantie. Het biedt investeerders meer duidelijkheid over de duurzaamheidsprestaties van elk fonds en op deze manier geldt voor partijen die de lat hoog leggen dat ze kunnen rekenen op veel meer interesse van investeerders. ‘Een duurzame vastgoedportefeuille wordt beloond door meer kapitaal en dit is een belangrijke stap om de duurzaamheidstransitie te versnellen,’ aldus van Eijk.
Van Eijk vindt dat de Europese Commissie het slim heeft aangepakt met deze nieuwe wetgeving. ‘De gedwongen transparantie zorgt voor een financiële prikkel om hogere duurzaamheidsambities te stellen. De commissie motiveert marktpartijen om niet-duurzame gebouwen te vergroenen, anders zijn er geen kopers meer. Nu moet je je echt gaan verantwoorden als je voor het laagste kleurniveau grijs kiest. Deze opzet stimuleert achterblijvers om actie te ondernemen. En daarmee bereikt de EU precies wat het wil’, aldus van Eijk.
Bron: Vastgoedmarkt.nl | Beeld: Gettyimages
Dankzij de Russische invasie in Oekraïne is er een einde gemaakt aan de globalisering van de afgelopen dertig jaar. Dit laat de bestuursvoorzitter van BlachRock, Larry Fink, weten in een brief aan de aandeelhouders van de vermogensbeheerder.
‘Het was al duidelijk dat de connectiviteit tussen naties, bedrijven en zelfs mensen onder druk was komen te staan door twee jaar pandemie. Veel gemeenschappen en mensen raakten het contact met elkaar kwijt en voelden zich meer en meer geïsoleerd. Ik denk dat dit de polarisatie en het extremisme dat we vandaag in de hele samenleving zien, heeft verergerd.’
Het Amerikaanse BlackRock is de grootste vermogensbeheerder van de wereld met een waarde van 10 biljoen dollar. Een behoorlijk deel bestaat uit vastgoed, vastgoedaandelen en ander vastgoed gerelateerd waardepapier.
Larry Fink schrijft dat de Russische agressie en de sancties die hierop volgden ervoor zorgen dat landen en bedrijven over heel de wereld opnieuw kijken naar hun toeleveringsketens en afhankelijke posities in deze ketens, iets wat door covid ook al in gang was gezet.
‘Op dit moment krijgt de afhankelijkheid van Russische energie de aandacht, maar landen en bedrijven gaan breder kijken naar hun afhankelijkheid van andere landen. Dit kan ervoor zorgen dat bedrijven activiteiten weer dichter bij huis gaan onderbrengen en zich terugtrekken uit bepaalde landen. Landen als Mexico, Brazilië, de VS of productiecentra in Zuidoost-Azië kunnen hiervan profiteren’, aldus Fink.
Dit zal volgens Fink voor de nodige uitdagingen zorgen voor bedrijven. De kosten zullen stijgen en de druk op marges zal toenemen. Zo schrijft hij: ‘De financiële positie van bedrijven en consumenten is momenteel sterk, waardoor ze een buffer hebben om moeilijkere tijden te doorstaan, maar een grote heroriëntatie van toeleveringsketens zorgt per definitie voor nog meer inflatie.’
Bron: vastgoedmarkt.nl | Beeld: Vastgoedmarkt
Er komen 120 middenhuurwoningen voor vitale senioren aan de Bosparkweg. Het voormalige schoolgebouw van het Groene Hart Leerpark in Alphen aan den Rijn wordt omgebouwd. Deze woningen zijn bedoeld om senioren en mensen die zorg nodig hebben de mogelijkheid te bieden dat ze zo lang mogelijk op dezelfde plek kunnen blijven wonen. Naar verwachting zijn deze woningen in 2025 klaar.
Bébouw Midreth heeft de gemeente weten te overtuigen om de grond te verkopen door hun ontwerp en visie op het zorgconcept die ze hebben gepresenteerd.
Het concept dat is gekozen voor woonzorgcomplex Bospark heet ‘leefstraten’. Dit wordt zo genoemd omdat er voor het woonzorgcomplex breed uitgevoerde galerijen ontworpen zijn, zodat ontmoetingen en gemeenschapszin bevorderd kan worden. Daarnaast worden er gemeenschappelijke ruimtes gecreëerd zoals: een kookstudio, huiskamer, bibliotheek fietsenmaker, multifunctioneel collectief dakterras en een binnentuin.
Het woonzorgcomplex wordt een duurzaam gebouw. Het gebouw heeft een zo klein mogelijke milieu-footprint en zoveel mogelijk herbruikbare materialen en gaat dus zuinig om met energie. Het complex zal PV-panelen en een goede, energiezuinige ventilatie krijgen, die in combinatie met een duurzame warmtevoorziening zorgt voor een gezonde leefomgeving.
Bron: Vastgoedmarkt.nl | Beeld: Gettyimages